Fiilimsiler konu anlatımı, 8. sınıfların dil bilgisi konusu olmasının yanı sıra biraz da öğrencileri zorlayan bir konu olduğunu söyleyebiliriz. Fiilimsileri en anlaşılır şekilde şimdi sizlere anlatmaya çalışacağız. Fiilimsiler konusunda aslında isminden de yola çıkarak bir yorum yapabiliriz. Mesela “ekşimsi bir tat” desek, ekşiye yakın bir tat olarak algılarız. Ama ekşi değildir öyle değil mi? İşte fiilimsilerde de aynı mantığı kurabiliriz. Fiil gibidirler ancak artık fiil değildirler.
Fiilimsiler Konu Anlatımı
Fiilimsiler, isim kök veya gövdelerine gelen eklerle oluşurlar. İsim kök veya gövdelerinde fiilimsi aranmaz. Fiilimsiler 3 başlığa ayrılır. Şu şekilde:
1.İsim Fiil
2.Sıfat Fiil
3.Zarf Fiil
Yukarıda söylemiş olduğumuz üç başlığı da ayrı ayrı inceleyeceğiz. Her fiilimsi çeşidinin kendine ait ekleri vardır. Şimdi isim fiillerle başlayabiliriz.
1.İsim Fiiller
En başta fiilimsilerin açıklamasında da bahsettiğimiz gibi fiilimsi ekleri, fiil kök veya gövdelerine gelirler. Bu bizim için önemli bir detay. İsim fiillerin ekleri de şu şekildedir: “-ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş, -mak, -mek“
Örnekler:
- Ben seni anlamaya çalışıyorum.
- Anlamak için dinlemek gerekiyor.
- Bu kaçış nereye kadar sürecek?
- Seni gezmeye götüreyim.
NOT: İsim fiil eklerinde “-me, -ma” eklerini, olumsuzluk ekleri olan “-me, -ma” ekleriyle kesinlikle karıştırmamalıyız. Bu ayrımı en kısa yoldan şöyle yapabiliriz. Bu ekleri gördüğümüz yere (-me, -ma) tekrardan “-me, -ma” eklerinden uygun olanını ekleyelim. Eğer eklediğimiz şekliyle okuduğumuzda sözcük anlamlı oluyorsa demek ki oradaki -me ya da -ma eki olumsuzluk eki değil, isim fiil ekiydi.
Örnek:
-> Okumaya kütüphanede başlamış. (-ma ekinin olumsuzluk mu yoksa isim fiil eki mi olduğunu aşağıdaki örnekte inceleyelim.)
-> Okumamaya kütüphanede başlamış.
Açıklama: Tekrardan -ma ekini ekledik. Sözcük anlamsız olmadı. Demek ki yukarıdaki cümlede yer alan -ma eki olumsuzluk eki değil isim fiil ekiydi. Eğer tekrardan eklediğimizde anlamsız olsaydı, o zaman o ekin olumsuzluk eki olduğunu anlayacaktık.)
NOT 2: Bazı sözcükler, isim fiil eki almış olsalar da fiilimsi olarak nitelendirilmezler. Bu sözcükleri kalıcı ad olarak adlandırırız.
Örnek: Kazma, Çakmak, Dolmuş, Dondurma, Danışma vb. Bu sözcükleri fiilimsi olarak kabul etmeyiz. Çünkü bu ekler artık bir nesneye “isim” olmuşlardır.
2.Sıfat Fiiller
Sıfat fiilerin ekleri şu şekildedir:”-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş”
Kodlama: Anası mezar dikecekmiş
Yukarıdaki eklerden herhangi birini bir fiile eklediğimizde, fiilimsi oluşturmuş oluyoruz. Şimdi örnek cümlelerde bu durumu gözlemleyelim.
Örnek:
- Konuşacak çocuk böyle gelsin.
- Anlatılan konuyu anlamamış.
- Susmuş insanlar çok gizemlidir.
- Karşıda yıkılası evler varmış.
- Ben dinlediğim müşterileri not ettim.
- Söz dinlemez öğrencilere çok kızıyorum.
NOT: Sıfat fiil eklerinden “-mez, -maz” eklerini, geniş zamanın olumsuzu eki olan “-mez, -maz” ile karıştırmamalıyız.
Örnek: O bugün gelmez. (Zaman anlamı katmıştır. Fiilimsi eki değildir.)
NOT 2: Sıfat fiil eklerinden “-mış, -miş” eklerini, öğrenilen geçmiş zaman ekleriyle karıştırmamalıyız.
Örnek: Deniz bugün okula gitmemiş. (Zaman anlamı katmıştır. Fiilimsi eki değildir.)
NOt 3: Sıfat fiil eklerinden “-ecek, -acak” eklerini, gelecek zaman ekleriyle karıştırmamalıyız.
Örnek: Ali bizimle gelecek. (Zaman anlamı katmıştır. Fiilimsi eki değildir.)
-Adlaşmış Sıfat: Adlaşmış sıfat; tabir-i caizse sıfatın, önündeki ismi saklamasıdır.
Örnek: Gelenler nereye oturacak? -> Gelen öğrenciler nereye oturacak?
Açıklama: Yukarıdaki cümlede, sıfat fiil eki almış olan “gelmek” fiili, önündeki ismi saklamıştır. İşte bu şekilde sıfat fiil eki almış sözcüklere adlaşmış sıfat diyoruz.
3.Zarf Fiil
Zarf fiil eklerimiz aşağıda belirttiğimiz gibidir.
-
- -ip, (-ıp, -up, -üp),
- -arak (-erek),
- -madan (-meden),
- -maksızın (-meksizin),
- -dıkça (-dikçe, -tıkça, -tikçe),
- -ınca (-ince),
- -alı (-eli),
- -ken,
- -a ( … -a … -a)
- -r… -mez
Kodlama: “Kenyalı asiye ince ipi araklamadan gittiğinde oldukça” ya da “Ahmet madan dağında yaramazken ince ip atarak incelmeksizin dikçe durdu.” şeklinde zarf fiil eklerini kodlayabiliriz.
NOT: Zarf fiil eklerimiz, anlam olarak; durum, zaman vb. belirtir.
Örnekler:
- Koşarak içeri girdi.
- Bakıp kaçtı.
- Ağlamadan dinleyeceksin.
- Sen ara vermeksizin çalışıyorsun.
- Ben seni güldükçe hatırlayacağım.
- Sana bakınca onu hatırlıyorum.
- Arkadaşımı görmeyeli çok oldu.
- Gelirken ekmek al.
- Yanıma koşa koşa geldi.
- Gelir gelmez anlattı.
Fiilimsiler konu anlatımı yazımızda siz kıymetli okurlarımızla “fiilimsi” konusunu paylaşmış olduk. Diğer ders konularına da kategorilerimiz üzerinden ulaşabilirsiniz.
